CBT – Γνωσιακή συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία και Αντιμετώπιση της Κατάθλιψης

Στην κατάθλιψη παρουσιάζονται διάφορες συναισθηματικές διαταραχές (όπως στενοχώρια, δυσθυμία, φόβος, δυστυχία, θλίψη, άγχος, αίσθημα αβοήθητου, αίσθημα ανικανότητας, απαισιοδοξία, ανασφάλεια, προδιαγεγραμμένο αρνητικό μέλλον) διαταραχές στη λειτουργικότητα και, πολλές φορές, μία γενική αδιαφορία προς την προσωπική υγιεινή. Στις διαταραχές σκέψεις που προκαλεί η κατάθλιψη συναντάμε έλλειψη συγκέντρωσης και επιβράδυνση σκέψης. Αυτά θα δημιουργήσουν σημαντική δυσκολία στη λήψη αποφάσεων (αναποφασιστικότητα), όπως και στη δυνατότητα διάκρισης.
Το περιεχόμενο των σκέψεων που συναντάμε στη διαταραχή σκέψης είναι χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχή, υποτίμηση εαυτού, σκέψης, ανικανότητα, αναξιότητα, ενασχόληση με το θάνατο και την ασθένεια. Συνήθως δημιουργούνται διαταραχές στον ύπνο και την όρεξη, με συχνά φαινόμενα την αϋπνία, το διαταραγμένος ύπνο και την υπνηλία. Όσο για την όρεξη, συνήθως μειώνεται, αν και έχει παρατηρηθεί ότι συχνά, στις γυναίκες ειδικότερα, μπορεί να δημιουργηθεί και αύξηση της όρεξης (υπερκατανάλωση τροφής). Η λίμπιντο μειώνεται, μέχρι και το σημείο εξαφάνισης.
Ο γνωστός αρχαίος Έλληνας ιατρός Ιπποκράτης, ο οποίος έδρασε στον 5ο αιώνα π.Χ., πίστευε ότι η ψυχική διάθεση και η ευεξία εξαρτώνται από την φυσική ισορροπία των τεσσάρων υγρών του σώματος: αυτά είναι το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη και η μαύρη χολή. Υποστήριζε πως, όταν η μαύρη χολή βρισκόταν σε πλεονασμό μέσα στο σώμα, δημιουργούσε την κατάθλιψη, ως «μελαγχολία».
Υπάρχουν διάφοροι τύποι κατάθλιψης, όπως η μείζων κατάθλιψη, η δυσθυμική διαταραχή, η διπολική διαταραχή, η επιλόχειος, η εποχιακή και η άτυπη κατάθλιψη. Ετυμολογικά, ο όρος «κατάθλιψη» προέρχεται από το ρήμα «κατά+θλίβω» που ουσιαστικά σημαίνει ασκώ έντονη πίεση, προξενώ (ή προκαλώ) έντονη θλίψη.

ΑΙΤΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ:
Τα αίτια μπορούν να είναι πολλά και να έχουν δημιουργηθεί από διαφορετικές καταστάσεις. Η κατάθλιψη μπορεί να προκύψει από ένα συνδυασμό παραγόντων, όπως:
• γενετικοί παράγοντες (όπως στους μονοζυγωτικούς διδύμους ή αν υπάρχει κάποιο κοντινό μέλος στην οικογένεια που πάσχει)
• περιβαλλοντικοί παράγοντες (άτομα που ζουν σε συνθήκες φτώχιας ή που έχουν βιώσει κακοποίηση ή και παραμέληση)
• διαφορετικότητα από τα κοινωνικά πρότυπα (νοητικά διαφορετικό φύλο από αυτό που αναγνωρίζεται κατά τη γέννηση, διαφορετική εικόνα από τα πρότυπα ομορφιάς)
• προσωπικότητα (χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική στάση ζωής, έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό)
• σημαντικά στρεσογόνα γεγονότα (απώλεια εργασίας, απώλεια ενός αγαπημένου ατόμου, χωρισμός, οικονομικές δυσκολίες)
• ορμονικές αλλαγές (η εμμηνόπαυση, η εγκυμοσύνη, αλλά και η γέννα μπορούν να προκαλέσουν καταθλιπτικά επεισόδια),
• ιστορικό (το μετατραυματικό στρες και οι αγχώδεις διαταραχές αλληλεπιδρούν με την κατάθλιψη)
• φύλο (η γυναίκες έχει διαπιστωθεί πως έχουν πολύ μεγαλύτερη προδιάθεση από τους άντρες να εμφανίσουν κατάθλιψη)
• κατάχρηση ουσιών (τα ναρκωτικά και το αλκοόλ τείνουν να αυξάνουν τον κίνδυνο της κατάθλιψης, καθώς επηρεάζουν τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου)
Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας, η κατάθλιψη αποτελεί την 4η αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον καρκίνο και τα τροχαία ατυχήματα, καθώς το 15% από τους πάσχοντες θα εκτελέσει με επιτυχία μία απόπειρα αυτοκτονίας. Με τελευταίες μελέτες για τις επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 στην ψυχολογία μας, είναι πως οι περιορισμοί που τέθηκαν διατάραξαν το 73% των πολιτών. Τα φαινόμενα κατάθλιψης, αντίστοιχα, τριπλασιάστηκαν, από 15% σε 45%.

ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT) απαρτίζεται από μία σειρά πειραματικών ψυχολογικών μεθόδων, με πρώτη επιρροή από τον Αριστοτέλη και τη διατύπωσή του για τον άνθρωπο ως ένα «λευκό χαρτί» (αναφερόμενο αργότερα και ως tabula rasa). Η ψυχοθεραπευτική μέθοδος CBT εστιάζεται στο να μειώσει, εώς και να εξαλείψει δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Ο θεραπευτής που εξασκεί τη CBT καλείται να κατανοήσει πώς ο θεραπευόμενος έχει δομήσει τον κόσμο μέσα του και ποιες λανθασμένες πεποιθήσεις έχει αποκρυσταλλώσει. Ο θεραπευτής CBT προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει τις προβληματικές συμπεριφορές στο «τώρα», λαμβάνοντας όμως υπόψιν και τις συναισθηματικές δυσκολίες του παρελθόντος.
Ο βασικός πυρήνας του CBT αποτελείται από τρεις βασικές αρχές:
1. Η γνωσιακή λειτουργία (σκέψη) επηρεάζει τη συμπεριφορά
2. Η γνωσιακή λειτουργία (σκέψη) μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί
3. Οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά μπορούν να επηρεαστούν από γνωσιακές αλλαγές (αλλαγή στον τρόπο σκέψης).
O Aaron T. Beck, ένας από τους μεγαλύτερους θεμελιωτές της ψυχοθεραπείας σε καταθλιπτικούς ασθενείς, περιγράφει τη γνωσιακή θεραπεία ως «μία δομημένη, ενεργητικής κατεύθυνσης, ελαστική, ανθρωπιστική, χρονικά περιορισμένη και προάγουσα την επίγνωση ψυχοθεραπεία». Ο Beck εστιάζει την προσοχή στη θεραπεία της κατάθλιψης μέσα από το CBT από τον τρόπο που οι ασθενείς διαστρεβλώνουν καταστάσεις και γεγονότα. Για αυτό ευθύνεται η «αρνητική τριάδα» της κατάθλιψης, που είναι α. αρνητική εικόνα για τον εαυτό, β. αρνητικές σκέψεις για τον κόσμο, γ. αρνητικές πεποιθήσεις για το μέλλον. Στη θεραπευτική διαδικασία, ο Beck επισημαίνει τη σημασία που έχουν οι αυτόματες σκέψεις (γνωσίες), όπως και η εμφάνιση των συστηματικών διαστρεβλώσεων (δυσλειτουργία στην αντίληψη και στην επεξεργασία πληροφοριών). Τέτοιες διαστρεβλώσεις είναι η υπεργενίκευση, το αυθαίρετο συμπέρασμα, η συναισθηματική λογική, η διπολική σκέψη και η υποτίμηση των θετικών. Επίσης, παρουσιάζονται δυσλειτουργικές πεποιθήσεις (δόγματα, προκαταλήψεις, κανόνες ζωής), οι οποίες επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου, περιλαμβάνοντας, εκτός από τις γνωσίες του, τα συναισθήματά του και την παρακινητική του προδιάθεση.

Shakila Ιωάννα Μπράτη, σύμβουλος ψυχικής υγείας
(συνεδρίες CBT)

Πηγές Αναφοράς:
Aaron T. Beck, καθηγητής ψυχιατρικής
Επιβατιανού Αντιγόνη, ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια
Ευθυμίου Κωνσταντίνος, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής
Κότση Ελένη, ψυχοθεραπεύτρια- σύμβουλος ψυχικής υγείας, καθηγηήτρια CBT
Παπαδημητρίου Γιώργος, ψυχίατρος – νευρολόγος
Παπακώστας Ιωάννης, κλινικός ψυχίατρος
Σοφιανοπούλου Αναστασία, MSc, κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια