Jean William Fritz Piaget (9 Αυγούστου 1896, Νεσατέλ – 16 Σεπτεμβρίου 1980, Γενεύη)
Ο Jean Piaget ήταν Ελβετός φιλόσοφος και ψυχολόγος, γνωστός κυρίως για τη θεμελιώδη συνεισφορά του στη μελέτη της γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα στον χώρο της αναπτυξιακής ψυχολογίας.
Ανέπτυξε τη Θεωρία των Σταδίων της Γνωστικής Ανάπτυξης, σύμφωνα με την οποία τα παιδιά περνούν μέσα από διαδοχικά στάδια σκέψης και κατανόησης του κόσμου (αισθησιοκινητικό, προ-λογικό/προ-επιχειρησιακό, συγκεκριμένων λογικών πράξεων και τυπικών λογικών πράξεων).
Το έργο του επηρέασε βαθιά την εκπαίδευση, την παιδοψυχολογία και τη φιλοσοφία της μάθησης, δίνοντας έμφαση στη σημασία της ενεργητικής μάθησης, της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και της δημιουργίας γνώσης από το ίδιο το παιδί.
Ο Jean Piaget διαπίστωσε ότι η σκέψη των παιδιών δεν αποτελεί απλώς μια μικρογραφία της ενήλικης σκέψης, αλλά λειτουργεί με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε ηλικιακό στάδιο.
Όπως ο ίδιος έγραψε στο έργο του «The Origins of Intelligence in Children» (1952) – «Η καταγωγή της νοημοσύνης στα παιδιά»:
«The child is not a little adult. He thinks differently.»
(«Το παιδί δεν είναι ένας μικρός ενήλικας· σκέφτεται διαφορετικά.»)
Ο Piaget ξεκίνησε τη μελέτη του για τη γνωστική ανάπτυξη κυρίως στα παιδιά τη δεκαετία του 1920. Η προσέγγισή του βασίστηκε στην εμπειρική παρατήρηση και στην ενεργή αλληλεπίδραση.
Χρησιμοποίησε διάφορες μεθόδους, όπως:
- Παρατήρηση της συμπεριφοράς των δικών του παιδιών στην καθημερινότητά τους.
- Πειραματικές δοκιμασίες που σχεδίασε, ώστε να διερευνήσει συγκεκριμένες πτυχές της σκέψης των παιδιών.
- Συνεντεύξεις και αλληλεπιδράσεις με παιδιά διαφορετικών ηλικιών.
Μέσα από αυτές τις διαδικασίες διαπίστωσε ότι:
- Υπάρχουν σημαντικές ποιοτικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης των παιδιών σε κάθε ηλικιακό στάδιο.
- Τα παιδιά περνούν μέσα από διαδοχικά αναπτυξιακά στάδια, το καθένα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
- Η μάθηση δεν είναι απλή απομνημόνευση, αλλά μια ενεργητική κατασκευή της γνώσης μέσα από τις εμπειρίες (γνωστικός κονστρουκτιβισμός).
Ο Jean Piaget ανέδειξε την ιδέα ότι η γνώση δεν «μεταφέρεται» απλώς στο παιδί, αλλά το ίδιο το παιδί την οικοδομεί ενεργά μέσα από τις εμπειρίες του. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται γνωστική κατασκευή. Σε θεωρητικό επίπεδο, η προσέγγιση αυτή ονομάστηκε γνωστικός κονστρουκτιβισμός και αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά ρεύματα της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας του 20ού αιώνα. Ουσιαστικά, πρόκειται για την ίδια ιδέα: η γνωστική κατασκευή είναι η πράξη, ενώ ο γνωστικός κονστρουκτιβισμός είναι η θεωρία που περιγράφει και ερμηνεύει αυτή τη διαδικασία.
Τα τέσσερα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης (σύμφωνα με τον Piaget):
- Αισθησιοκινητικό στάδιο (0–2 ετών)
- Το παιδί μαθαίνει μέσω των αισθήσεων και της κίνησης.
- Αναπτύσσει την έννοια της μονιμότητας του αντικειμένου (κατανόηση ότι τα αντικείμενα συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμη κι όταν δεν τα βλέπει).
- Προ-επιχειρησιακό στάδιο (2–7 ετών)
- Εμφανίζεται η χρήση της γλώσσας και του συμβολικού παιχνιδιού.
- Η σκέψη είναι εγωκεντρική και συχνά μαγική· το παιδί δυσκολεύεται να δει την οπτική των άλλων.
- Στάδιο συγκεκριμένων λογικών πράξεων (7–11 ετών)
- Το παιδί αρχίζει να χρησιμοποιεί λογικές πράξεις, αλλά κυρίως σε συγκεκριμένα και απτά αντικείμενα.
- Αναπτύσσει έννοιες όπως η διατήρηση (π.χ. η ποσότητα παραμένει ίδια, ακόμη κι αν αλλάξει το σχήμα του δοχείου).
- Στάδιο τυπικών λογικών πράξεων (11 ετών και άνω)
- Αναπτύσσεται η αφηρημένη, υποθετική και συστηματική σκέψη.
- Ο έφηβος μπορεί να σκεφτεί πιθανότητες, θεωρίες και να επεξεργαστεί σύνθετες έννοιες
Ο Jean Piaget άλλαξε ριζικά την κατανόησή μας για την παιδική σκέψη, δείχνοντας ότι το παιδί δεν είναι ένας «μικρός ενήλικας», αλλά ένας δημιουργός γνώσης που οικοδομεί ενεργά την κατανόησή του για τον κόσμο. Η θεωρία του για τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης συνεχίζει μέχρι σήμερα να εμπνέει την εκπαίδευση, την ψυχολογία και την παιδαγωγική, υπενθυμίζοντάς μας ότι κάθε ηλικία κρύβει έναν μοναδικό τρόπο σκέψης.
Κάθε ηλικία είναι ένα μοναδικό παράθυρο στον τρόπο που γεννιέται και εξελίσσεται η ανθρώπινη νόηση.